Verimlilik Takıntısı: Lojistiği Daha Hızlı Değil, Daha Kırılgan mı Yapıyoruz?

 

Lojistik sektörü, son yıllarda "daha hızlı, daha ucuz, tam zamanında" mottosuyla adeta bir verimlilik yarışına girdi. Ancak bu durum, tedarik zincirlerini gerçekten daha güçlü mü yapıyor, yoksa her krizde sarsılan kırılgan bir yapıya mı dönüştürüyor?

Optimizasyonun Karanlık Yüzü: Aşırı Verimlilik Tuzağı

Günümüzde lojistik operasyonlar, mükemmel bir saat gibi işlesin diye her detayı optimize ediyoruz. Stokları minimumda tutuyor, taşıma sürelerini sıkıştırıyor, her adımda maliyetleri kısmaya çalışıyoruz. MIT Center for Transportation & Logistics araştırmaları, 2000'lerden bu yana tedarik zinciri optimizasyonunun envanter maliyetlerini %37 azalttığını gösteriyor. Ancak aynı araştırma, bu sistemlerin şoklara karşı direncinin %62 düştüğünü ortaya koyuyor.

Peki ya bu sistem, beklenmedik bir şokla karşılaştığında ne oluyor? Kızıldeniz'de yaşanan kriz, Süveyş Kanalı'nın kapanması, pandemi dönemindeki tedarik zinciri çöküşleri... Tüm bunlar, aşırı optimize edilmiş sistemlerin ne kadar hassas olduğunu gösteriyor. Harvard Business Review'ın 2024 raporuna göre, "lean" operasyonlarını benimseyen şirketlerin %78'i son üç yılda en az bir büyük tedarik zinciri krizi yaşadı.

Doğadan Ders Almak: Fazlalıkların Gücü

Aslında doğada bile mükemmel verimlilik diye bir şey yok. Ekosistemler, fazlalıklarla ve yedekliliklerle doludur. Bir tür yok olduğunda, diğerleri onun yerini alır. Peki biz neden lojistikte bu dengeyi göz ardı ediyoruz? Stanford Üniversitesi'nin "Resilient Supply Chains" çalışması, biyomimikri (doğadan ilham alan tasarım) yaklaşımının tedarik zincirlerine uygulanması durumunda krizlere direncin %45 artabileceğini öne sürüyor.

Belki de dayanıklılık, biraz "kontrollü verimsizlikten" geçiyordur. Yani, sistemin şoklara direnebilmesi için bazı fazlalıklara, yedek planlara ve esnekliğe ihtiyacı var. McKinsey'in 2025 Küresel Lojistik Raporu'na göre, "stratejik tampon stok" bulunduran şirketler, pandemi sırasında rakiplerine göre %30 daha az kesinti yaşadı.

Just-in-Time vs Just-in-Case: Paradigma Değişimi

Örneğin, "just-in-time" (tam zamanında) teslimat modeli, stok maliyetlerini düşürdüğü için uzun yıllar altın standart olarak görüldü. Toyota'nın bu modeli sayesinde 1990'larda envanter maliyetlerini %60 azalttığı biliniyor. Ancak bu model, en ufak bir aksaklıkta tüm zinciri durma noktasına getirebiliyor. 2021'de yarı iletken krizinde otomotiv devlerinin yaşadığı üretim durmaları bunun en acı örneğiydi.

Oysa "just-in-case" (ihtiyaç halinde) yaklaşımı, belki biraz daha maliyetli olabilir, ama kriz anlarında sistemin ayakta kalmasını sağlar. Gartner'ın 2024 Tedarik Zinciri Liderleri anketine katılan şirketlerin %68'i artık hibrit modeller benimsediğini belirtiyor. Özellikle Çin+1 stratejisiyle şirketler, tedarikçi çeşitliliğini artırıyor.

Akıllı Dayanıklılık: Teknolojiyi Doğru Kullanmak

Peki bu durumda ne yapmalıyız? Öncelikle, verimlilik ile dayanıklılık arasında bir denge kurmalıyız. Bazı alanlarda fazlalıklara izin vermek, alternatif rotalar belirlemek, tedarikçi çeşitliliğini artırmak gibi adımlar atabiliriz. DHL'nin 2025 Risk Yönetimi Raporu'na göre, en az üç alternatif tedarikçisi olan şirketlerin krizlerden çıkış süresi %40 daha kısa.

Ayrıca, teknolojiyi sadece hız için değil, esneklik için de kullanmalıyız. Yapay zeka ve büyük veri, sadece daha hızlı karar vermemizi değil, olası senaryoları öngörmemizi de sağlayabilir. IBM'in Watson Supply Chain çözümü, şirketlerin alternatif senaryoları simüle ederek %28 daha dirençli tedarik zincirleri oluşturmasına yardımcı oluyor.

Yavaşlığın Gücü: Sürdürülebilir Lojistik

Sonuç olarak, lojistikte sadece hıza ve maliyetlere odaklanmak, uzun vadede bizi savunmasız bırakabilir. MIT'nin "Slow Logistics" araştırması, kontrollü yavaşlamanın bazı durumlarda toplam maliyetleri %12 azalttığını gösteriyor. Belki de "yavaşlığın gücünü" keşfetmenin zamanı geldi. Çünkü gerçek verimlilik, sadece bugünü değil, yarını da düşünmekten geçer.

Maersk'in CEO'su Vincent Clerc'nin 2024 Davos zirvesinde söylediği gibi: "Artık en hızlı değil, en dirençli tedarik zincirleri kazanacak." Bu yeni dönemde, lojistiğin DNA'sına esneklik ve dayanıklılık genlerini yerleştirmek zorundayız.